Een pleidooi voor Stille Zaterdag

Het coronavirus blijft ons achtervolgen. In het afgelopen jaar veroorzaakte de pandemie wereldwijd een soort Goede Vrijdag in het leven van duizenden families. Door de vaccinaties komt er licht aan het einde van de tunnel maar de weg eruit is lang, vermoeiend en zwaar. Het licht verbleekt bij tijd en wijlen. Alsof het niet echt kan doorbreken. Het is blijkbaar nog lang geen Pasen. We kunnen het Paasfeest wel vieren maar dat gebeurt nog in kleine kring. Het Alleluia klinkt nog wat dof en met gedempte stem. We leven ergens tussen Goede Vrijdag en Pasen. Het is dus meer dan ooit Stille Zaterdag.

Die gedachte bekruipt me ook op gelovig en kerkelijk gebied. Het lijkt wel alsof het christelijk geloof in de Lage Landen zijn Stille Zaterdag beleeft. Stille Zaterdag is de dag waarop niemand weet wat het worden zal. Een dag tussen vrees en hoop. Stille Zaterdag is een “kanteldag”; de dag die niet weet of hij aan moet sluiten bij Goede Vrijdag waarop de dood het laatste woord krijgt of moet overhellen naar Paaszondag waarop het graf opengaat. Het is de stille dag van het twijfelen en het niet weten. Is ook de hedendaagse mens geen twijfelaar die enerzijds wil afhaken en anderzijds blijft verlangen? Misschien dat het altijd een beetje Stille Zaterdag zal zijn, ook na Pasen.

In een wereld, getroffen door Corona, mogen we Pasen vieren en staan we stil bij het mysterie van dood en leven. We doen dat als gelovigen anno 2021, levend in een seculiere wereld, waar geloof lang geen vanzelfsprekendheid meer is; eerder een optie die vaak ter discussie staat. Toch heeft ons christelijk verhaal wel degelijk iets waardevols te melden hierover.

In het voorbije jaar hebben we ervaren hoe broos en kwetsbaar we zijn. Een miniscuul virus bleek in staat om ons leven en samenleven zowat lam te leggen en ons tot op vandaag flink te beperken. We dachten alles te kunnen maar onze maakbaarheidsideologie werd doorprikt door een microscopisch kleine kracht die we amper de baas kunnen en die het voor ons beslist. Het leed en de pijn die het covid-virus veroorzaakt zijn immens en gaan diep; op persoonlijk vlak maar ook sociaal-economisch.

Temidden hiervan mogen we geloven in een God die niet wegkijkt maar die solidair is. De bijbelse God is niet de Onbewogen Beweger van Aristoteles; veeleer een God die begaan is met mensen, een God die solidair wordt met ons, ook in het lijden en de dood. In Jezus heeft Hij ons dat getoond. In het bijzonder vieren we dat op Goede Vrijdag.

Op Stille Zaterdag gedenken we dat “Hij nederdaalt ter helle”, zoals de geloofsbelijdenis klinkt. Een moeilijk geloofspunt: Jezus die de poorten van het dodenrijk opent. De sjeool van de Joden, de Hades van de Grieken waren een droevige vergeetput voor alle gestorvenen. Welnu, die duistere onderwereld wordt met zijn nederdaling ter helle opengebroken. De oosterse icoon van de verrijzenis verbeeldt dat prachtig: Jezus daalt af in het dodenrijk en Hij neemt er Adam  -Elckerlyc, elke mens-  bij de hand om hem te doen opstaan. Zo verklaart Hij de dood aan de dood.

Kunnen we dat geloven? Of is het een mythe? De kruisdood is geen geloofspunt maar een feit. De verrijzenis is het geloofspunt. De kracht van Stille Zaterdag bestaat erin dat we de tijd krijgen om de dood onder ogen te zien en te aanvaarden maar tevens om te leren hopen en vertrouwen op nieuw leven. Stille Zaterdag is de dag van de overgang tussen pijn enerzijds en hoop anderzijds. Elke mens die iets heeft meegemaakt, weet: dit is geen kwestie van één dag. Dit vraagt tijd.

Christenen zijn geen Goede Vrijdagmensen die treuren en wanhopen. Ze hebben weet van verrijzenis: de dood heeft niet het laatste woord. Maar christenen zijn evenmin Alleluia-mensen die blind zijn voor de realiteit. Overtrokken vreugde is naïef en dwaas. Het leven is niet één groot feest. Dat merkten we afgelopen jaar maar al te goed. Christenen weten van het lijden maar koesteren tegelijk een grotere hoop die hun leven en liefde voedt. In die spanning zijn we Stille Zaterdagmensen; tussen Goede Vrijdag en Pasen in; wetend dat uiteindelijk Leven het haalt op dood.

Zalig Pasen

David Lebrun, pastoor parochie heilige Augustinus

Wijsheid in citaten?

“Never waste a good crisis.” Nee, geen citaat uit de Schrift maar één van Winston Churchill. Hij zou die woorden hebben uitgesproken in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. Er zit ongetwijfeld veel in. Toch durf ik te betwijfelen of Churchills advies vandaag bij iedereen in goede aarde valt. Nog los van de financiële ellende die de coronacrisis voor velen met zich meebrengt, de lockdown eist een flinke mentale tol. De rek is eruit. Mensen zijn het moe, snakken naar wat meer bewegingsvrijheid. Eenzaamheid en wanhoop slaan toe. Depressies bij jongvolwassenen, lange wachttijden bij de GGZ,… Hoe langer dit duurt, hoe groter de inbreuk op het sociale en psychische welzijn.

Toch gloort er licht aan het einde van de tunnel. De vaccinatiecampagnes zijn volop aan de gang. Ook al zijn ze onderwerp van discussie, de vaccins willen ons beschermen tegen gevaar. Ze willen ziekte en dood weren. Of om een ander citaat aan te halen, deze keer wel uit de Bijbel: “Het licht schijnt in de duisternis”. Dat was niet ooit, ergens een keer het geval. Het geldt ook voor vandaag. Er gaat een soort ­oproep, een uitnodiging van die woorden uit om in dat licht te gaan leven, het duister voorbij. Wat dit betekent? Misschien wel dat we de gedachte mogen loslaten dat we alles kunnen beheersen. Vaak hoor ik mensen zeggen -ook binnen de corona-discussie-  dat we het milieu te lang verwaarloosd hebben en dat de natuur nu keihard terugslaat. Zit ook hier niet de al te menselijke gedachte achter dat we het uiteindelijk zelf allemaal in de hand hebben? Uiteraard hebben we onze verantwoordelijkheid en wanneer het gaat over het milieu hebben we die de afgelopen decennia niet voldoende genomen. Maar geloven dat wij de perfecte wereld kunnen scheppen; is dat geen illusie?

Corona confronteert ons met een hardnekkig type realisme dat maar blijft geloven in de maakbaarheid van alles, in de idee dat de veiligheid, het geluk en het welzijn van mensen kan worden afgedwongen door wetten, technische vernuftigheden en maatregelen die de mens uiteindelijk zegevierend uit de geschiedenis ­tevoorschijn doen laten komen. Forget it! We dachten zowat dat het hele bestaan maakbaar was. En wat gebeurde er nu een jaar geleden? Een klein onzichtbaar virus prikte die visie op hardhandige wijze door. Natuurlijk moet er alles aan gedaan worden om het virus eronder te krijgen. Maar ik denk dat er tegelijkertijd ruimte nodig is voor het besef dat de natuur, de ­wereld, zich niet volledig laat beheersen. Ooit schreef Frans Kellendonk: “Wat je moet behouden is een scepsis, een vrijheid, het gevoel van de ongrijpbaarheid van alles”. En in diezelfde geest schreef Dostojewski: “Daardoor is de wereld juist des te mooier, dat zij een geheim is”.

Na al die citaten, toch terug naar het schriftcitaat: “Het licht schijnt in de duisternis”. Te vaak vergeten we dat we zelf het duister voorbij kunnen komen zodra we die duisternis niet meer als de allesbepalende werkelijkheid zien. Wat is dan dat licht, waar komt het vandaan? Plato zag het oplichten vanuit de grot. Johannes en Dostojewski zagen het in Degene wiens leven op het eerste gezicht eindigde in de diepste ellende. Daar was het, ongrijpbaar voor wie beheersen wil, maar aanwezig voor wie ontvankelijk is, het wil zien en tot zich neemt. “En de duisternis heeft het niet in haar macht gekregen”, voegt Johannes eraan toe. Als we ons dan toch ergens aan vasthouden, laat het dan dat zijn. Dat dit licht in ons mag blijven branden. Dat het sterker is dan alle narigheid. Laten wij elkaar in deze lastige tijd vasthouden en opbeuren. Als wij elkaar dan troosten en bemoedigen, kunnen wij elkaar genezend nabij zijn. Wat is het mooi als wij gevoelens van duisternis, somberheid en wanhoop kunnen ontmantelen en zo elkaar uitzicht geven, uitzicht op het licht.  Zo gaan we op weg naar Pasen. Dan zullen we vieren dat het licht de duisternis overwint.

David Lebrun, pastoor parochie Heilige Augustinus

Augustinus, Amerika, Nederland

Ruim 2,6 miljoen Nederlanders keken naar de inauguratie van de nieuwe president van Amerika. Bij elke inauguratie valt mij op hoe Amerika niet zonder God kan. Citaten uit de Schrift, verzen uit de psalmen: ze horen er bij.

Nu de president katholiek is, mag niet alleen de Bijbel niet ontbreken; ook de heiligen doen mee. Wat mij opviel is dat de nieuwe president Augustinus aanhaalde. Hij citeerde uit één van zijn werken: “De stad Gods”. De uitspraak waar het om gaat, luidt: “een gemeenschap is een groep mensen die zich door hun liefde voor dezelfde dingen laat bepalen.” 

Op het eerste zicht klinkt het onschuldig en zelfs wat banaal: waar je van houdt, bepaalt je identiteit als gemeenschap, als volk. Toch zit in dat ene zinnetje een visie op de maatschappij. Dit wordt duidelijk in de punten die Biden vervolgens noemt en vooral in wat hij niet noemt. Wat hij noemt is: “vrijheid, gelijke kansen, waardigheid, respect en waarheid.” Dat bepaalt wat volgens Biden de Amerikaanse maatschappij bijeenhoudt. Dat betekent dus ook dat een heleboel dingen niet bepalend zijn: huidskleur, geslacht, geaardheid, het ene of andere geloof.

Anders gezegd: via Augustinus vindt Biden een visie die polarisatie kan overstijgen. Want van iets als waardigheid, respect en waarheid kan iedereen houden. Daar hoef je geen man of vrouw, geen blanke of kleurling, geen Democraat of Republikein voor te zijn. Wat in eerste instantie een onschuldig zinnetje leek van Augustinus, blijkt een stevig programma in zich te dragen, gericht op eenheid. Het ontkent de geldigheid van allerlei scheidslijnen tussen mensen door ze niet eens meer te noemen maar door simpelweg nieuwe criteria in te voeren en zo de blikrichting te draaien. De vraag is niet langer: hoe maken we onderscheid tussen mensen?, maar wel: wat verenigt hen? Bovendien zijn de dingen die verenigen geen kenmerken die de één wel heeft en de ander niet. Veeleer zijn het waarden waar we allen van mogen houden, waar iedereen naar kan streven en waardoor gemeenschap handen en voeten krijgt.

Het citaat van Augustinus, “een heilige van mijn kerk” zoals Biden hem noemde, kan ook voor de Nederlandse samenleving van betekenis zijn. Immers, niet alleen Amerika maar ook Nederland lijdt onder polarisatie en verdeeldheid. Daarom lijkt het mij de moeite waard om de uitspraak van Augustinus als vraag te horen: “Wat zijn de dingen waar Nederlanders van houden en wat maakt ons tot een gemeenschap?” Het is een vraag die ook elke gemeente en elke parochie zich dient te stellen. Is het ook hier mogelijk de denkrichting om te draaien: van de vraag “hoe moet je zijn om erbij te horen?” naar “welke idealen verenigen ons?”. Kortom: welke waarden zijn ons dierbaar en lief? Welke waarden helpen ons om de polarisatie te overstijgen? In de aanloop naar de komende verkiezingen ben ik benieuwd het antwoord hierop te horen van de Nederlandse partijen. En soms, soms wordt het antwoord zomaar gegeven door gewone mensen die spontaan de handen uit de mouwen steken. Op het ogenblik dat ik dit schrijf, zijn de vier dagen van rellen en oproer voorbij. En wat valt mij dan op? Dan valt mij op hoe de niet-rellende, overgrote meerderheid van de Nederlandse bevolking de boel uit eigen beweging helpt herstellen en zo een verpletterend bewijs levert van eendracht, solidariteit en vastberadenheid. Het zijn de mooiste kanten van ons land. Burgers mobiliseren zich om samen glasscherven op te vegen en puin te ruimen, een groep ondernemers besluit om een nieuwe piano te schenken voor de stationshal van Eindhoven, de winkelierster van de vernielde Primera in Den Bosch krijgt via fondswerving in een mum van tijd een ton om alles weer op te bouwen,…”Dit zegt ontzettend veel over wie wij ook zijn”, hoorde ik een politicus zeggen. Of Augustinus parafraserend: door de waarden die we hoog houden en waarmaken, wordt duidelijk wie we zijn als gemeenschap, als volk.

Waar gaan we voor? Niet voor wat ons scheidt, niet voor geweld en vernieling, hoop ik. Wel voor wat ons bindt en opbouwt. Laten we zo sleutelen aan gemeenschap in stad en land, in gemeente en parochie. Zo krijgen polarisering, verdeeldheid en geweld niet het laatste woord en kunnen we iets constructiefs weerspiegelen.

Nieuwe vensters voor oude verhalen

Als slaven de bijbel lezen, gaan zij misschien denken en denkende slaven worden gevaarlijk”.
Deze woorden lezen we bij Anton de Kom in zijn klassieker uit 1934:  “Wij slaven van Suriname”.
De Kom legt in die passage uit dat het Nederlands koloniale regime zich pas laat druk maakte over de kerstening van slaven.
Of we hen moeten in contact brengen met het bijbelse verhaal?
Misschien maar beter niet, als ze maar hard werkten.
“Tot nog toe had de kolonie zich wel bevonden bij een tweetal voorgangers die uitsluitend baden tot de God der blanken voor het heil van de blanke gemeente”, aldus Anton de Kom die zelf uit een rooms-katholiek milieu kwam.
Deze woorden maken iets duidelijk van het “systemisch racisme” waar onze premier over sprak en waar we ons gelukkig steeds bewuster van worden.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog sloot de Kom zich in Nederland aan bij het verzet en in 1945 kwam hij om in een concentratiekamp.