Dodenherdenking in corona-tijd. Anders dan voorgaande jaren. Normaal komen we dan op de avond van 4 mei met burgemeester of wethouder, parochianen, gilden, scouting,…samen in de Vlijmense kerk. Er wordt gebeden, gezongen, voorgelezen uit de Schrift, kinderen dragen gedichten voor en de pastoor verzorgt een woord ter overweging. The Last Post en het Wilhelmus klinken. Een mooi gebruik, ooit in het leven geroepen door wijlen pastoor Goedhart en al jaren ondersteund door de werkgroep Nationale Feestdagen Vlijmen.

Wellicht had ik dit jaar iets gezegd over de V.1’s die 75 jaar geleden de nodige ravage hebben aangericht. “Elke dag angst”, zo heet het boek dat onlangs verscheen over Vlijmen en de V.1-vliegende bommen. Zoals bekend betekende de bevrijding van de Oostelijke Langstraat in november 1944 nog lang geen verblijding. Zeker niet voor Vlijmen dat in volle frontlinie lag. Dagelijks werden door de bezetter ten noorden van de Maas talloze “vliegende bommen” richting Antwerpen gelanceerd. Vier V.1’s kwamen neer in de bebouwde kom van Vlijmen met als droevig resultaat: 28 mensenlevens, talloze gewonden, tientallen verwoeste huizen…”De V.1’s zitten in het DNA van de oude Vlijmenaren”, zegt de auteur van genoemd boek. Ik kan dit alleen maar beamen. Wat een angst hebben de mensen toen gehad! Elke dag hield men zijn adem in voor dit geheime wapen van de bezetter dat zomaar naar willekeur verwoesting en dood kon zaaien.

Terug naar de dodenherdenking op 4 mei. Na de kerkdienst gaan we onder het luiden van de klok gezamenlijk naar het monument op het plantsoen Catharinastraat/Korte Heistraat. Om 20. 00 uur is het er stil! Die twee minuten stilte. Bijzonder, elk jaar opnieuw. Samen zwijgen! Al die stille mensen die juist door te zwijgen één geheel vormen. Een vorm van communicatie die onvervangbaar is.

Het doet me denken aan het gedicht “Ziekenbezoek” van Judith Herzberg.  
“Mijn vader had een lang uur zitten zwijgen bij mijn bed. Toen hij zijn hoed had opgezet zei ik: nou dit gesprek is makkelijk te resumeren.
Nee, zei hij, nee toch niet, je moet het maar eens proberen.” Een vader die zwijgend aan het ziekbed van zijn dochter zit, omdat praten iets zou kapot maken dat het zwijgen juist intact laat.

Zwijgen. Stil zijn. Het getuigt van respect. Het laat heel wat woorden kunnen verprutsen. Ook vandaag, nu er “elke dag angst” heerst, niet voor verwoestende V.1’s maar voor een virus dat ook zomaar kan toeslaan en naar willekeur dood en verdriet zaait. Hoeveel mensen werden er niet door getroffen? Hoe velen konden van hun dierbare geen afscheid nemen zoals ze dat zouden willen? Er is pijn, onmacht, verdriet! Moet het nu zo? Waarom toch? Op zulke momenten zijn er geen woorden. In stilte ben je dan het meest nabij.

Het brengt mij bij de man Job uit de bijbel. Een vroom, welgesteld man die het voor de wind gaat. Dan slaat  opeens het noodlot toe. Hij raakt alles kwijt: zijn gezin, zijn rijkdom, zijn gezondheid. Ook zijn geloof wordt beproefd. Zijn vrienden komen bij hem. En dan staat er die mooie zin: “Zeven dagen en zeven nachten zaten ze bij hem op de grond zonder één woord te zeggen, want ze zagen hoe groot zijn lijden was.” (Job 2, 13) De vrienden zwijgen, zijn stil. Zeven dagen en zeven nachten. Dan wordt de stilte verbroken. En onmiddellijk gaat het goed mis. Ze beginnen op hem in te preken, hoofdstukken lang. Zij willen het lijden dat Job treft verklaren. Hij zal wel iets misdaan hebben. God zal hem niet zonder reden straffen. Die ellende, hij zal ze wel ergens aan te danken hebben. Job verzet zich met man en macht tegen zijn prekerig vriendenclubje. Op een bepaald moment vindt God het genoeg. Hij neemt het op voor de lijdende Job en snoert die vrienden de mond. ”Jullie hebben van Mij niet zo’n zuiver beeld gegeven als mijn dienaar Job.” (Job 42, 7)

Wanneer het kwaad goede mensen treft, is stilte geboden want woorden kunnen niet alleen nabijheid maar ook afstand bewerkstelligen. Ze kunnen soms helen, vaak ook kwetsen. Ze kunnen respectvol maar ook respectloos zijn. Ze kunnen iets van God in beeld brengen maar Hem ook verduisteren.

Wellicht verklaart dat waarom die twee minuten stilte bij Dodenherdenking zo bijzonder zijn. Stil omdat praten iets kapot zou maken dat het zwijgen juist intact laat. Al die stille mensen die juist door te zwijgen één zijn. Een onvervangbare vorm van communicatie, ook in tijden van ‘social distancing’.

David Lebrun, pastoor parochie heilige Augustinus