Augustinus, Amerika, Nederland
Ruim 2,6 miljoen Nederlanders keken naar de inauguratie van de nieuwe president van Amerika. Bij elke inauguratie valt mij op hoe Amerika niet zonder God kan. Citaten uit de Schrift, verzen uit de psalmen: ze horen er bij.
Nu de president katholiek is, mag niet alleen de Bijbel niet ontbreken; ook de heiligen doen mee. Wat mij opviel is dat de nieuwe president Augustinus aanhaalde. Hij citeerde uit één van zijn werken: “De stad Gods”. De uitspraak waar het om gaat, luidt: “een gemeenschap is een groep mensen die zich door hun liefde voor dezelfde dingen laat bepalen.”
Op het eerste zicht klinkt het onschuldig en zelfs wat banaal: waar je van houdt, bepaalt je identiteit als gemeenschap, als volk. Toch zit in dat ene zinnetje een visie op de maatschappij. Dit wordt duidelijk in de punten die Biden vervolgens noemt en vooral in wat hij niet noemt. Wat hij noemt is: “vrijheid, gelijke kansen, waardigheid, respect en waarheid.” Dat bepaalt wat volgens Biden de Amerikaanse maatschappij bijeenhoudt. Dat betekent dus ook dat een heleboel dingen niet bepalend zijn: huidskleur, geslacht, geaardheid, het ene of andere geloof.
Anders gezegd: via Augustinus vindt Biden een visie die polarisatie kan overstijgen. Want van iets als waardigheid, respect en waarheid kan iedereen houden. Daar hoef je geen man of vrouw, geen blanke of kleurling, geen Democraat of Republikein voor te zijn. Wat in eerste instantie een onschuldig zinnetje leek van Augustinus, blijkt een stevig programma in zich te dragen, gericht op eenheid. Het ontkent de geldigheid van allerlei scheidslijnen tussen mensen door ze niet eens meer te noemen maar door simpelweg nieuwe criteria in te voeren en zo de blikrichting te draaien. De vraag is niet langer: hoe maken we onderscheid tussen mensen?, maar wel: wat verenigt hen? Bovendien zijn de dingen die verenigen geen kenmerken die de één wel heeft en de ander niet. Veeleer zijn het waarden waar we allen van mogen houden, waar iedereen naar kan streven en waardoor gemeenschap handen en voeten krijgt.
Het citaat van Augustinus, “een heilige van mijn kerk” zoals Biden hem noemde, kan ook voor de Nederlandse samenleving van betekenis zijn. Immers, niet alleen Amerika maar ook Nederland lijdt onder polarisatie en verdeeldheid. Daarom lijkt het mij de moeite waard om de uitspraak van Augustinus als vraag te horen: “Wat zijn de dingen waar Nederlanders van houden en wat maakt ons tot een gemeenschap?” Het is een vraag die ook elke gemeente en elke parochie zich dient te stellen. Is het ook hier mogelijk de denkrichting om te draaien: van de vraag “hoe moet je zijn om erbij te horen?” naar “welke idealen verenigen ons?”. Kortom: welke waarden zijn ons dierbaar en lief? Welke waarden helpen ons om de polarisatie te overstijgen? In de aanloop naar de komende verkiezingen ben ik benieuwd het antwoord hierop te horen van de Nederlandse partijen. En soms, soms wordt het antwoord zomaar gegeven door gewone mensen die spontaan de handen uit de mouwen steken. Op het ogenblik dat ik dit schrijf, zijn de vier dagen van rellen en oproer voorbij. En wat valt mij dan op? Dan valt mij op hoe de niet-rellende, overgrote meerderheid van de Nederlandse bevolking de boel uit eigen beweging helpt herstellen en zo een verpletterend bewijs levert van eendracht, solidariteit en vastberadenheid. Het zijn de mooiste kanten van ons land. Burgers mobiliseren zich om samen glasscherven op te vegen en puin te ruimen, een groep ondernemers besluit om een nieuwe piano te schenken voor de stationshal van Eindhoven, de winkelierster van de vernielde Primera in Den Bosch krijgt via fondswerving in een mum van tijd een ton om alles weer op te bouwen,…”Dit zegt ontzettend veel over wie wij ook zijn”, hoorde ik een politicus zeggen. Of Augustinus parafraserend: door de waarden die we hoog houden en waarmaken, wordt duidelijk wie we zijn als gemeenschap, als volk.
Waar gaan we voor? Niet voor wat ons scheidt, niet voor geweld en vernieling, hoop ik. Wel voor wat ons bindt en opbouwt. Laten we zo sleutelen aan gemeenschap in stad en land, in gemeente en parochie. Zo krijgen polarisering, verdeeldheid en geweld niet het laatste woord en kunnen we iets constructiefs weerspiegelen.